Bình vôi đỏ (Stephania dielsiana Y. C. Wu)

Tên khoa họ: Stephania dielsiana Y. C. Wu.

Họ: Tiết dê (Menispermaceae).

Tên khác: Củ dòm, Củ gà ấp, Đòi bào rì.

Mô tả: Dây leo, sống nhiều năm, dài 2 – 3 m. Rễ củ to, da dạng, nhưng thường thuôn dài, có vỏ ngoài nhăn nheo, thịt cứng rắn màu vàng nâu. Lá mọc so le, hình tam giác gần tròn, phiến mỏng nhẵn, gốc bằng hoặc hơi lõm, đầu nhọn, mép nguyên hoặc có ít răng rất nhỏ ở phía đầu lá, hơi lượn sóng, bấm lá thấy có nhựa màu tím hồng; cuống lá dính vào 2/3 phiến lá; gân lá xếp dạng chân vịt; nửa cuống lá phía trên và gân lá mặt sau có màu tím hoặc hồng. Hoa nhỏ, đơn tính khác gốc; hoa đực tụ hợp thành tán giả, có 6 lá dài màu tím xếp thành hai vòng; 3 cánh hoa màu vàng cam; nhị đính trên một trụ ngắn; hoa cái thành dạng đầu, có 1 lá đài màu tím, 2 cánh hoa màu vàng cam có vân tím, đầu nhụy chia thùy. Quả hình trứng dẹt, hạt có 4 hàng gai cong nhọn và có lỗ ở giữa.

Phân biệt với củ Bình vôi: Cây có củ thuôn dài hơn củ Bình vôi, củ cắt ngang có màu vàng rõ hơn, ít xơ hơn, có vị đắng và tê hơn so với củ Bình vôi. Lá mặt sau chỉ một màu xanh lục nhạt.

Mùa hoa quả: Mùa hoa tháng 4 – 5, mùa quả tháng 6 – 7.

Phân bố: Củ dòm có thể sống cả ở vùng núi đá lẫn rừng núi đất, cả ở nơi có nhiều đá lộ đầu, thuộc các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Quảng Ninh, Phú Thọ (Tân Sơn), Hòa Bình (Đà Bắc), Hà Tây (Ba Vì), Tuyên Quang (Na Hang, Chiêm Hoá), Bắc Kạn, Thái Nguyên (Đại Từ, Tam Đảo), Bắc Giang, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hà Tây (Ba Vì), Quảng Nam (Trà My: Trà Mai, Trà Giác).

Bộ phận dùng: Củ – Radix Stephaniae dielsianae.

Thành phần hóa học: Chứa nhiều alcaloid (Cyclanolin, L – tetrahydropalmitin, crebanin, dehydrostephanin, magnoflorin, stephanin, sinoaculin, xylopinin)

Công dụng: Dùng uống chữa đau lưng, mỏi nhức chân, đau lưng, đau bụng, giúp ngủ rất say. Còn dùng đắp chỗ sưng bắp chuối, nhọt cứng, apxe do tiêm. Nấu nước uống chữa lỵ ta máu, đau dạ dày; chữa đau răng, viêm họng, viêm dạ dày – ruột. Dùng ngoài chữa vết thương, mụn nhọt, rắn cắn.

Cũng dùng cho gia súc (trâu bò) uống mỗi khi chúng kén ăn, chê cỏ.

Cách dùng: Liều dùng 4 – 8 g sắc với 200 ml nước còn 50 ml, uống một lần trong ngày. Có thể ngâm rượu uống với tỷ lệ 1/10.