Cà độc dược (Datura metel L.)
4/03/2023
Tên khoa học: Datura metel L.
Họ: Cà (Solanaceae).
Tên khác: Mạn đà la, Độc giã, Cà diên, Sùa tùa (Hmông), Plờn (Kho), Cà lục lược (Tày), Hìa kía piếu (Dao), Nhà nún ma.
Mô tả: Cây thảo cao đến 2 m, sống hằng năm, phần gốc của thân hoá gỗ. Thân và cành non màu xanh lục hay tím, có nhiều lông tơ ngắn. Lá đơn, mọc so le; phiến lá nguyên, hình trứng nhọn, gốc phiến lá không đều. Hoa to, mọc đứng, thường đơn độc, ít khi xếp từng đôi ở nách lá; đài hoa liền nhau, hình ống, màu xanh, phía trên có 5 răng; cánh hoa màu trắng, dính liền với nhau thành hình phễu, có 5 thuỳ; có 5 nhị dính trên cánh hoa; bầu trên, có 2 lá noãn, hàn liền nhau, chứa nhiều noãn. Quả hình cầu, màu lục, có nhiều gai mềm ở mặt ngoài, khi chín nứt làm 4 mảnh. Hạt nhiều, nhăn nheo, màu nâu nhạt.
Mùa hoa quả: Tháng 4 đến tháng 11.
Phân bố: Cây mọc hoang và được trồng khắp nơi ở Việt Nam, có nhiều ở Vĩnh Phú, Thanh Hóa, Nghệ An, Thái Bình, Ninh Thuận…
Bộ phận dùng: Hoa và lá – Flos et Folium Daturae, thường có tên là Dương kim hoa. Ngoài ra còn dùng hạt (Semen Daturae).
Thành phần hóa học: Cây chứa nhiều alcaloid, chủ yếu là scopolamin, còn có hyoscyamin, atropin, norhyoscyamin với tỷ lệ ít hơn; ngoài ra có những chất khác như saponin, cumarin, flavonoid, tanin và chất béo.
Công dụng: Thuốc giảm cơn hen. Chữa ho (Lá hoặc hoa cuốn hút). Đau dạ dày, say sóng (Lá ngâm rượu uống từng giọt). Cà độc dược dùng trị ho, hen suyễn, giảm đau trong đau dạ dày, ruột và các cơn đau khác; còn dùng chống buồn nôn, say tàu xe, chữa bệnh Parkinson, động kinh và làm thuốc dịu thần kinh. Y học cổ truyền dùng chữa đau cơ, tê thấp, đắp vào mụn nhọt giảm đau nhức. Lá, hoa phơi khô, thái nhỏ hay tán bột, cuốn vào giấy hút thuốc để trị hen suyễn.
Cách dùng: Thường được dùng dưới dạng cao, bột, cồn thuốc, cồn thuốc tươi. Dùng ngoài làm thuốc hút, nướng đắp hoặc giã đắp. Để trị hen, dùng 1 – 1,5 g lá hoặc hoa khô cuốn vào giấy hút lúc lên cơn hen. Dùng lá hoặc hạt ngâm rượu uống mỗi ngày 10-15 giọt chữa nôn mửa, đau dạ dày ruột. Có thể ngâm lá tươi vào rượu để dùng. Dùng ngoài đắp mụn nhọt cho khỏi đau nhức, hơ nóng đắp trị đau dây thần kinh toạ.
Ghi chú: Những người bị bệnh tăng nhãn áp (glaucom) không nên dùng chế phẩm có Cà độc dược. Lá cây có độc, khi dùng phải thận trọng. Khi đã phát hiện là bị trúng độc, phải giải độc bằng đường vàng và Cam thảo.
Tri thức sử dụng của dân tộc: Hoa và lá phơi khô được cắt nhỏ dùng làm thuốc lá chữa hen suyễn. Khoảng 3 đến 5 g chiết xuất từ hoa có thể được sử dụng làm thuốc gây mê thông qua đường uống, gây mê toàn thân trong vòng 5 phút, kéo dài trong khoảng 5 đến 6 giờ. Hoa của Cà độc dược được sử dụng để điều trị đau, viêm phế quản mãn tính và hen suyễn.
