Dây đòn gánh (Gouania leptostachya var. tonkinensis Pit)

Tên khoa học: Gouania leptostachya var. tonkinensis Pit

Họ: Táo ta (Rhamnaceae)

Tên khác: Dây gân, Dây xà phòng, Seng thanh (Mường), Khau căn (Tày)

Mô tả: Cây bụi leo, dài hàng mét. Thân nhẵn, màu nâu sau đỏ xám nhạt. Lá mọc so le, hình bầu dục, dài 4-10 cm, rộng 2-6 cm, gốc tròn hoặc hình tim, đầu thuôn nhọn, mép khía răng; lá non ở ngọn cành biến thành tua cuốn, hai mặt nhẵn, mặt dưới rất nhạt, có gân nổi rõ, lá kèm to bền, bao thân, khía răng, cuống lá dài 1-2 cm.

Cụm hoa mọc thành chùy ở kẽ lá hoặc đầu cành, dài 10-20 cm, hoa nhỏ, đơn tính, màu trắng lục; lá bắc hình tam giác nhọn, hoa đực có 5 lá dài có lông ở mặt ngoài, 5 cánh hoa có móng hẹp, nhị 5, đài bằng tràng, bao phấn nhỏ, bầu 3 ô.

Quả khô có 3 cánh dày, khuyết ở hai đầu, màu nâu vàng sáng.

Mùa hoa quả: Mùa hoa (tháng 7-8), mùa quả (tháng 9-12).

Phân bố:

Trên thế giới, cây phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Á.

Ở Việt Nam, cây mọc ở các tỉnh trung du và miền núi như Hà Giang, Lào Cai,…

Bộ phận dùng: Lá, thân.

Thành phần hóa học: Vỏ thân chứa nhiều saponin, lá có thêm alkaloid.

Công dụng và cách dùng: Cây có tác dụng thông mạch, làm tan máu ứ, tiêu sưng, giảm đau, chữa sưng tấy, đau nhức do đòn đánh, chỗ bị thương do ngã, đau người, đau ngang lưng, gánh vác nặng đau sụn xương sống, cơ lưng. Ngày dùng 8-16g sắc uống hoặc ngâm rượu uống.

Dùng ngoài, giã nhỏ cây và lá, thêm rượu hoặc giấm xoa bóp vào những nơi sưng tấy, mụn nhọt, đinh độc, hoặc đắp vào vết bỏng, vết thương, lở ngứa.

Lá giã nát, đắp vào trán, lòng bàn tay để giảm sốt, sài giật, cảm gió, rắn cắ